Sei hilabete igaro dira, baina Ukrainako eta beste herrialde batzuetako krisiak datu dramatikoak uzten jarraitzen du gatazkaren birulentziari eta haren ondorioei buruz. ACNURek (Errefuxiatuentzako NBEko Agentzia) abuztuaren 17rako kalkulatu du Europa zeharkatu duten Ukrainako errefuxiatuen kopurua 6 milioi eta erdira iristen dela (6.657.918); kopuru horretatik erdiek baino gehiagok (3.840.568) aldi baterako asiloa eskatu dute Europako babes-sistema nazionaletan. Lekualdatutako pertsona gehienak emakumeak, haurrak, nerabeak eta adinekoak dira.

Dena atzean utzi behar izan dute bizirik ihes egiteko. Milaka zibil zauritu edo hil dira, eta horietako askok laguntza psikologikoa behar dute egoera traumatikoak bizi izan ondoren. Suntsitu edo hondatu diren azpiegiturez gain, gatazkaren hondar-ondorioek sei hilabete geroago irauten dute: buru-osasuna, erronkak, soldata-galerak, familia-bereizketa... Horiek guztiek eragina dute bai ihes egin dutenengan, bai geratu direnengan.

Mugimenduaren erantzun humanitarioa

2022ko otsailetik, Gurutze Gorriaren eta Ilargierdi Gorriaren Elkarteen Nazioarteko Federazioak (IFRC), Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordeak (ICRC) eta 48 Elkarte Nazionalek elkarrekin lan egin dute 5 milioi laguni oinarrizko laguntza emateko, 8 milioi laguni ur garbia eskuratzeko aukera hobetzeko eta 718.000 pertsonari osasun arloko esku-hartzeak egiteko. Erantzun humanitarioa neutrala, inpartziala eta independentea izan da beti.

Azken sei hilabeteetan, Mugimenduak funtsezko laguntza humanitarioa eman du (osasun laguntza, osasun mentala, ura eta saneamendua, gatazka armatuek eragindako eremuetako borondatezko ebakuazioetarako zerbitzuak eta laguntza…). Ukrainako Gurutze Gorriak, CICRrekin batera, Ukrainako liskarrek kaltetutako pertsonei lagundu die 2014az geroztik. Nazioarteko Batzordeak erantzuna zabaldu zuen, 700 bat langilerekin 10 kokaleku herrialde osoan. 2022ko otsailetik, milaka boluntario mobilizatu dira Ukrainan eta herrialde mugakideetan: Bielorrusia, Hungaria, Moldavia, Polonia, Errumania, Errusia eta Eslovakia, baita Europan ere. Gure tokian egoteaz, Erakundearen ezagutzaz eta esperientziaz baliatuta, Gurutze Gorria izan zen, kasu askotan, herrialde horietako batzuei erantzun zien lehena.

Bizimodu berria Espainian

Espainia gerratik, miseriatik eta etorkizun ezezagun batetik ihes egin duten Ukrainako pertsonak lehorreratu diren herrialdeetako bat da. 2022ko abuztuaren 12an, Espainiako Gurutze Gorriak 112.416 pertsona artatu ditu (%67 emakumeak, %33 gizonak) 7.754 boluntarioren laguntzari esker. Bestalde, 112.159 errefuxiatu hartu dira Migrazioen Estatu Idazkaritzaren harrera- eta integrazio-sistemaren esparruan. 257 pertsona inguruk berrezarri ahal izan dute familiako harremana, eta 12.710 eskaerari erantzun zaie, telefonoz nahiz sare sozialen bidez. Behar horiei guztiei erantzuteko, 17.390 ibilgailu mobilizatu dira.

Haurtzaroa da gerra edo gatazka egoeretan gehien sufritzen duen kolektiboetako bat. Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioak berak (DIH) haurrak zaintzen ditu, eta egoera horien aurrean “babes berezia” behar dutela zehazten du. 2022ko abuztuaren 12ra arte, Gazteen Gurutze Gorriak 10.349 haur ingururen nahigabea eta kezkak arindu ditu. Haur horiek erakundearen aisialdiko jardueretan parte hartu dute. Larrialdietan Sentsibilizatzeko eta Informatzeko Taldeek (ESIE) joko seguruko espazioak eskaini dituzte, familiek Espainiara iristean egin beharreko izapideak egiten zituzten bitartean. Haurtzaroan espezializatutako talde horiek Ukrainako haurrak ere artatu dituzte Ukrainako familien harrera eta ostatu zentroetan dauden ludoteketan, aisialdi hezitzailea, parte-hartzea eta aisialdia eskainiz.

Bai jarduera horiek, bai Gurutze Gorriaren lurralde-batzar guztietan egin diren gainerako ekintzak posible izan dira kasu askotan, Gurutze Gorriaren eta sektore publiko eta pribatuaren arteko aliantzei esker. Multinazionalak eta mikroenpresak, artistak eta futbol klubak, fundazioak, udalak eta Espainiako lurralde osoko beste erakunde publiko batzuk mobilizatu dira Gurutze Gorriari Ukrainako gatazkatik ihes egin duten pertsonekin lan egiten lagunduko dioten funtsak eman edo biltzeko. Maiatzaren hasieran 20 milioi euro lortu ziren, eta horietatik 8,4 milioi hainbat enpresa eta fundazioetatik etorri ziren, eta 690.000 euro inguru administrazio publikoek eman zituzten.

Datuak zifrak besterik ez dira: zenbakiak. Baina atzean dauden istorioek, bihotzera iristen direnek, edozein zifra gainditzen dute. Eta badaude. Bai, noski.

Dena atzean utzita iristen direnen istorioak

Karinak dena galdu du: pisua, lagunak, bizitza... Tatianaren testigantza ere bizi izandakoaren gogortasunaren erakusgarri da: “Zure semearen, bikotekidearen, gurasoen eta abarren artean erabaki behar duzu, eta elkarrekin egon, edo ihes egin”. Olga Ukrainako Gurutze Gorriko boluntarioak ez du familiarekin harremanetan jartzeko modurik. “Egun batean zure bizitza normala duzu, eta egunero… eta hurrengo egunean egiten duzuna egiten duzu, ez. Ez duzu ezer, ezin duzu ezer egin, eta ezkutatu egin behar duzu”, dio Aminak, Ukrainako errefuxiatua Espainian. “Bizitza berri bat hasi nahi dut, lan egiteko baimenak lortu, eta ahal badut etxebizitza bat alokatu… eta bizi”, dio Igorrek, Ukrainako errefuxiatua Espainian.

Asko dira azken 6 hilabeteetan gure herrialdera iritsi diren pertsonen kontakizunak. Bakoitza: bakarra. Svetlana Prus, adibidez, Ukrainako krisiak harrapatu zuen Kieven eraginez. Gatazka piztu baino egun bat lehenago egon zen taulen gainean. Dena paketatu zuen, eta egun batzuk geroago, familiarekin batera, Gurutze Gorriaren Palma de Mallorcako harrera-zentro batera iritsi zen. “Nire seme-alabek herrialde libre batean ikasi eta bizitzea nahi dut”, dio Ukrainako aktore honek, azken 20 urteetan interpretea izan denak. Ez du ezkutatzen bere herrialdera itzultzea gustatuko litzaiokeela, baina badaki agian ez dela unea. “Inoiz ez dugu ahaztuko jaso dugun elkartasuna”, dio.

Ez Malvinak ez Oleksandrek (Sasha ere deitzen diote) ez dute beren jaioterrira itzultzeko asmorik. Lehena duela lau urte iritsi zen Espainiara, eta Gurutze Gorriaren laguntza jaso ondoren, orain erakundean lan egiten du Castellon bitartekari gisa. “Ni programa horretatik pasatu naiz, eta orain gai naiz hori gertatzen ari diren beste pertsona batzuei transmititzeko eta laguntzeko”, azaldu du. Bigarrena Madrilgo enpresa batean ari da lanean, eta Gurutze Gorrian ere prestakuntza jaso zuen, laneko informazio eta orientazioko hainbat tailerren bidez. Espainian bere bizitza sendotzeko asmoz, Sashak aitortu du lana izateak “subidoi morala” esan nahi duela.

Eric txikiak urtebete bete du Espainian. Berak eta haren familiak Gurutze Gorriaren laguntza izan dute Burgosetik Vigora joan zirenean. Garai batean etxean har zitzaketen lagun ukrainar batzuk zituzten zain. Haien historia beste pertsona askoren historia da. Pertsona horiek etorkizun hobearen bila iritsi dira gure herrialdera, eta, askotan, beren etxeetan eskaini dizkieten senitarteko edo lagunak kontatzen dituzte. “Inoiz ez dugu denborarik izango Espainiatik eta Gurutze Gorritik jaso dugun maitasun eta laguntza eskertzeko”, dio Marsha Eric-en amak.

Hizkuntzaren ikaskuntza, erabateko integrazioa

Polinak, Bartzelonako Gurutze Gorriaren boluntarioak, eta azken hilabeteetan Kondal Hirira iritsi diren Ukrainako pertsonei kasu egin dien pertsonetako batek, onartzen du “lasaiago” geratzen direla amaren hizkuntza entzutean. “Jainkoari esker!” ere esaten dute, boluntarioak. Iritsi ondoren, eta ongietorria bere hizkuntzan emanda, aurrera egiten jarraitu behar da. Eta hori egiteko moduetako bat gaztelania ikastea da.

“Gure ustez, oinarrizko hizkuntza-tresna da gure gizarteetan komunikatzeko, integratzeko eta garatzeko”, dio Soledad Suárezek, Errioxako Gurutze Gorrian hizkuntza ikasteko zerbitzuaren arduradunak. Gaur egun, Errioxako programak ia 90 pertsona atzerritar ditu.

“Mi vida era tranquila”, dio Anna Lysenko ikasle errefuxiatu ukrainarrak. “Lana nuen, nire etxea… dena. Orain, ezer gabe nago, lanik gabe, etxerik gabe... nire lagun eta familia batzuk Ukrainan daude. Nire bizitza suntsituta dago”, onartu du. “Mila esker Gurutze Gorriari, hainbeste laguntzen diguten gaztelaniazko ikastaroak egiten baititu. Irakasleak atseginak dira, oso adimentsuak, oso alaiak. Eskerrik asko”, dio Annak.

José María Lozano Errioxako Gurutze Gorriko irakasle boluntarioa da, eta, oro har, pertsona guztiak “oso irekiak” direla eta ikasteko gogoa dutela dio. “Ukrainarrek maila handia dute, ez gehiegi, baina bai ikasketa-maila altua beren herrialdeetan”, dio. “Bi helburu daude”, baieztatu du Coral Ferrerok, Errioxako Gurutze Gorriko irakasle boluntarioak. “Bat profesionalagoa da, egiturak, hizkuntzaren elementuak, egunerokotasuna, erabil dezaketena… irakastea, baina, bestetik, hor entzuten egotea. Argazkiak erakusten dizkidate, batez ere ukrainarrak, eta negarrez hasten dira. Txantxa sinple bat egiteak, irribarre egiten dutenak, gainean daramaten hori ahazten zaienak, bizi izan dituzten eta bizitzen jarraitzen duten traumak…” gehitu du. “Oso harreman polita dugu haiekin”, dio Soledad Suárezek.

Espainiako Gurutze Gorria lurrean

Gurutze Gorriko milaka pertsona ari ziren lanean Espainian beren herrialdea utzi behar izan duten pertsonen integrazioa errazteko; beste asko, berriz, Ukrainarekin mugakide ziren herrialdeetatik ari ziren lanean, lurretik erantzuten laguntzeko. Hori da Sara Escuderoren kasua, Poloniako Gurutze Gorriaren Larrialdietako nazioarteko ordezkaria baita. Gatazka lehertzean, Polonian zegoen, eta Poloniako Gurutze Gorriari boluntarioen eta langileen kudeaketa osoan lagundu dio. Handik, egiten duten operazioaren konplexutasuna kontatzen zigun: “Beste herri desplazatu batzuekin ez bezala, Ukrainatik ihes egiten duten pertsonak ez dira puntu bakar batean geratzen, mugitzen jarraitzen dute. Poloniako muga zeharkatzen dutenean, bistatik galtzen ditugu. Ezin dugu erabateko jarraipenik egin, eta horrek zailtasun handia dakar. Polita, bestalde, eragiketa oso integrala da. Ukrainarekin, mugako herrialdeekin, Espainiarekin... lan egiten dugu, eta, konplexua bada ere, gure Batasuna maila askotan indartzen ari da. Polonian jaso dugun familia bati, bat-batean, Espainian jaso du. Gurutze Gorriaren handitasuna da: edozein puntutan lagun dezakegu. Erronka handiak daude, baina baita zirraragarriak ere, pertsona eta familia askori laguntzeko”.

David Esteban eta Albert González ere, Gurutze Gorriko biak, Záhonyra (Hungaria) joan ziren Osasuneko ERUren (Emergency Response Unit) esparruan, Ukrainatik iristen diren errefuxiatuei laguntzeko. “Gure eginkizuna Hungariako Gurutze Gorriari euskarria ematea izan da, Hungariako gobernuaren agindupean, mugako puntu horietatik gurutzatzen diren errefuxiatuei laguntza medikoa emateko”, azaldu zuen Albertek. Jarduerak iraun duen hiru hilabeteetan (apiriletik ekainera) garatutako ekintza-planaren barruan, alderdi psikologikoa izan da garrantzitsuenetako bat. “Uste dut krisi humanitarioko egoera hauetan ez dela beharrezkoa psikologia klinikoan aditua izatea aurrean duzun pertsonari ongizatea eskaintzeko eta emateko. Kasu gehienetan nahikoa da pertsonari arreta jartzea eta ondo dagoen eta zerbait behar duen galdetzea. Hor zaudela jakitea. Konturatu dadila norbait dagoela ulermena, ongizatea eta erosotasuna eskaintzen”, azaldu zuen Estebanek.

Ulisesen sindromea: zure bizitza uztearen trauma 

Arazo psikologikoak dira, hain zuzen ere, gatazka herritarren gainean uzten ari den aztarnarik nabarmenenetako bat. Angustia, insomnioa edo amesgaiztoak gerraren ondorioz Ukraina utzi duten pertsonen sintoma arrunt batzuk dira. “Ulisesen sindrome” esaten zaio muturreko egoeretan, hala nola gerran, ezagutzen den mundua atzean uzten denean sortzen den estres kroniko eta anizkoitzaren koadroari.

Laguntza eta akonpainamendu sare bat dagoen beste herrialde batera iristeak ez du bizi izandako guztia ezabatzen; horregatik, laguntza psikologikoa izatea funtsezkoa da. Estres postraumatikoaren nahastea, egoera horretan ohikoa dena, modu askotara agertzen da, eta jatorrizko herrialdea bat-batean uzteak dakarren esperientzia mingarria islatzen du. Gatazkak gutxien ikusten dituen zauriak dira, eta Gurutze Gorritik laguntza psikologiko espezializatu baten bidez arintzen saiatzen dira.

Printzipioek lehentasuna dute, batez ere

Neutraltasuna, inpartzialtasuna eta independentzia, Gurutze Gorriaren oinarrizko printzipio batzuk, pertsonen bizitzak salbatzeko eta sufrimendua arintzeko berme dira, batez ere Ukrainakoa bezalako egoeretan. Hala da duela 160 urte baino gehiagotik, Solferinoko batailak agerian utzi zuenean gatazketan iraunkorrak eta betierekoak ziren arau batzuk partekatzeko beharra.

“Orain, printzipio horiek baliagarriagoak eta baliagarriagoak dira, orduan, ekintza humanitarioa pertsonen beharrei erantzutera mugatzen da, haien urrakortasuna baino bestelako iragazkirik gabe, eta une horretan ez gaitu kezkatu edo arduratu behar, ezta kausaz ere”, dio Toni Bruel Espainiako Gurutze Gorriko koordinatzaile nagusiak.

Eta horrela izaten jarraituko du. Ukrainako krisia ez da bukatuko jendeak muga zeharkatzeari uzten dionean, baizik eta etxera itzultzen direnean, modu seguruan, hango bizitza berreraikitzeko asmoz. Une honetan, eta etorkizunean, Gurutze Gorriak bere ondoan jarraituko du.