Pilar Burillo: Despopulazioa Espainian - Ahora

Batzuei arraroa iruditu dakieke hainbesteko garrantzia hartu izana, baina emaitza hori espero daiteke Espainiako lurraldearen erdia baino gehiago jasaten ari den egoera demografiko larria ikusi ondoren.

Esan dezakegu lurralde batek despopulazio-arazoak dituela biztanleriaren zati handi bat galdu duenean egoera kritiko batera iritsi arte, baina zer dentsitaterekin pentsa daiteke lurralde batek arazo demografikoak dituela? Gure kasuan, Serranía Celtibérica proiektutik, Europar Batasunak ezarritako parametroak aplikatzen ari gara, 2012an hutsik zeuden lurraldeak mugatzen hasi ginenetik. Horretarako, 8 bizt./km2 baino gutxiagoko dentsitatea erabili dugu Gune oso pobreetarako, eta 12,5 bizt./km2 baino txikiagoa Europar Batasuneko Gune pobretzat jotzen ditugunetarako. Lurralde jakin batean hain dentsitate txikia izatearen arrazoia egiturazko alderdiak izan daitezke, hala nola Laponia, muturreko klimatologiagatik, edo despopulazioagatik, hori baita Espainian jasaten duguna.

Ikusi ahal izan dugunez, autonomia-erkidegoak eta probintziak oso lurralde zabalak dira, eta ez dute biztanleriaren errealitatea islatzen; izan ere, aldameneko hiri eta udalerrien dentsitateak batez besteko dentsitatea igotzean ezkutatzen du, eta, horregatik, udalerriak elkartzea da biztanleria-dentsitate txikia duen lurralde bat mugatzeko modurik egokiena

Despopulazioari buruz hainbat azterlan egin dira Espainian, baina zientzia-eremuan soilik hedatu ziren. Horren ondorioz, nahiz eta duela hamarkada batzuetatik despopulazioa egon, inork ez zuen gizarte-mailan aipatzen. Hori guztia aldatu egiten da Zaragozako Unibertsitateko Francisco Burillo Mozota katedradunak 2011n ikusi zuenean lurralde baten egoera Burgos, Segovia, Soria, Cuenca, Guadalajara, Teruel, Zaragoza, Castellón eta Valentzia probintzietan, Espainiaren erdialdean, 8 biz/km2 baino gutxiagorekin, eta Belgika Erlgika anplifikazio bikoitzarekin. Lan egiteko moduaren ondorioz, aurkikuntza ez zuen paperean inprimatu, baizik eta gizarteari transmititu zion, informazioa bidali zion prentsari, interesa izan zezaketen eremu politikoko erakundeekin bildu zen, eta erakusketak antolatu zituen Espainiako hainbat lekutan. Horietan guztietan, jasaten ari zen despopulazio-egoera larria aipatu zuen, baina hura konpontzeko neurriak aplika zitezkeela adierazi zuen, hala nola fiskalitate bereizia. Horretarako, Erdi Aroko herrixka-gutunekin alderatu behar zuen, kontzeptu ezezagunak baitziren lehen urte haietan, nahiz eta orain asko diren erabiltzen dituztenak. Lan horrek oihartzuna izan zuen, eta Serranía Celtibéricak 2017an izan zuen oihartzunik handiena, Azkenen liburuarekin. Paco Cerdáko Laponia espainiarraren ahotsak, Coca Colak Serrania Celtibérican tabernek duten garrantziari buruzko bideoa eta Salvados, Jordi Évole-ren programa, lurralde horrek jasaten duen despopulazioa jasotzen duena.

Udalerrien araberako taldekatze-metodologia aplikatuta, lehen hurbilketa bat egin zen. Bertan, despopulazio-arazoak dituzten 10 eremu zehaztu ahal izan ziren, Espainiako lurraldearen % 54 osatzen dutenak. Eremu horietan Espainiako biztanleriaren % 5 soilik bizi da, 2.390.918 biztanle 2019an. 8 lurralde mugatu ziren 12,5 bizt/km2 baino gutxiagorekin eta 2 biztanle 8 bizt/km2 baino gutxiagorekin, eta Portugalekin muga egiten duen lurraldeari Celanía Séltica deritzo.

Espainia jenderik gabe dagoen muturreko egoeraren kausak eta konponbideak aztertzean, "Demotanasia" hitza sortu nuen, "Demo" (biztanleria) eta "tanasia" (heriotza gozoa eta isila) batuketa. Horrek esan nahi du, bai zuzeneko edo zeharkako ekintzengatik, bai ekintza horiek ez egiteagatik, lurralde bateko biztanleek beren jatorrizko lekua utzi behar izaten dutela, etorkizun hobea bilatuz. Termino hori 2015ean aurkeztu zen Mexikon, Antropologiaren Latinoamerikako Kongresuan. Bertaratutako antropologoek ohartu ziren herri indigenekin gertatzen ari zena zela, orain ez zaie lehen bezala sarraskitzen, inbertsioak eta zerbitzuak kentzen zitzaizkien soilik, eta horrek emigratzera eta beren lurraldeak hustera behartzen ditu.

Despopulatze-egoera bi fase handitan gertatu da: batetik, migrazioagatik (50eko hamarkadan hasi zen, eta, batez ere, 60 eta 70eko hamarkadetan), eta Espainia Europar Batasunean sartu ondoren ere jarraitzen du, landa-munduan inbertsiorik egin ez delako, eta biztanleria lurraldetik mugitzen da haren lan-aukera urriengatik; bestetik, heriotzengatik eta belaunaldi-erreleborik ezagatik.

Ez da ahaztu behar Espainiako eremu hustuek aberastasun handia dutela baliabide naturalei dagokienez, hirietara ahoko ura hornitzen dutenak baitira; horrek esan nahi du, garapen egokirako estrategia egokiak erabiliz, jasaten ari den despopulazioa geldiaraz daitekeela, baita birpopulatzea ere. Horretarako, zenbait neurri aplikatu behar dira, besteak beste fiskalitate bereizia dutenak, hala nola Kanariar Uharteak uharte ultraperiferikoak direlako, kalitatezko Internet bat, telefonia mugikorra edo lurraldean behar bezala banatutako zerbitzuak. Ondo egiten badira, eta elkarrekin egiten badira, mugatutako 10 eremuen barruan, etorkizuna dago, landa-mundua berriz ere biziz beteta egon dadin.