Duela hilabete batzuk, 78 urteko valentziar baten (Carlos San Juan) historia lurralde nazionaleko egunkari askotara zabaldu zen. Bere orrietan, San Juanek salatu egiten zuen adinekoek tratu txarra jasaten zutela (eta sufritzen dutela) zerbitzuen berehalako digitalizazioaren aurrean, eta horren adibide gisa jartzen zuen banka, berak zioen bezala “ahaztuta” baitzegoen. Bulegoak ixtea, kutxazain batzuk etengabe matxuratzea edo aurrez aurreko arreta gutxitzea ziren herritar honen kezketako batzuk, baina ez bakarrak. Carlos San Juan da talde ahulenekin, besteak beste, adinekoekin, bereziki afektuen aurpegi ikusgarriena.

Gurutze Gorriak argitaratutako azken buletinetako baten arabera, galdetutako adinekoen %73,4 ez da inoiz Interneten sartzen. Zifra hori, gainera, gora egiten du bakarrik nahi gabe bizi diren adineko pertsonen kasuan (% 79,2) eta 80 urtetik gorako emakumeen kasuan (% 89,9). Datu horiek ez datoz bat mundu birtualak indarra hartzen duen testuinguru batekin. Eguneroko banku-tramitetik hasi eta supermerkatuko erosketara arte, mediku-hitzordu batetik pasatuta, hodeian kokatzen da dena: Interneten. Eta horrek ekuaziotik kanpo uzten ditu adineko pertsona asko, bereziki landa-eremuan bizi direnak, gizarte-isolamenduko egoerak izateko joera handiagoa dutenak.

Eten digitala bereziki kezkagarria da “Espainia despopulatua” izeneko populazio-dentsitate txikiko lurraldeetan. Azken 20 urteetan biztanleria negatiboaren bilakaera izan duten udalerriak biltzen ditu termino horrek, eta, bestetik, kilometro karratuko 12,5 biztanle baino gutxiago ditu (Laponiako biztanleriaren dentsitatea, planetako eremu babesgabeenetako bat).

Baina eremu horietan bizi diren landa-biztanleek ez diote bakarrik gizarte-, ekonomia- edo politika-bazterketari aurre egiten. Konektagarritasunik ezak kalte handiak eragiten ditu beste eremu batzuetan ere. Gabezia horiek bultzatuta, enpresak eta pertsona ekintzaileak eremu horietan proiektuak egitera bultzatzen dira. Askotan, jende askok emigratzen du hiri handietan aukerak bilatzeko. Askotan, itzulerako txartelik gabe.

Eten digitalaren beste faktore erabakigarri batzuk, azpiegiturarik eza ez ezik, alderdi kulturalak (hau da, interesik eza) eta ikaskuntza (gaitasunik eza) dira, Gurutze Gorriak landutako Espainia despopulatuari buruzko azken buletinetako baten arabera. Eta prestakuntzakoak, hain zuzen ere, egoera horri 180 graduko buelta emateko Erakundearen zenbait ekimen lantzen dituzte.

Gaitasun digitalei buruzko prestakuntza eta ikaskuntza 

Eten digitala ixtea da Gurutze Gorriak Espainia osoan lortu nahi duen helburuetako bat, baita (jakina) Espainia despopulatua osatzen duten lurraldeetan ere. Eremu jendegabeetan, izan ere, zenbait handicap daude, hala nola ikasketa-maila edo lan-esperientzia, eta horrek are gehiago aldentzen ditu baliabide digitalen arloan lanean aritu diren pertsona horietako asko.

Gaztela-Mantxan, baliabide horiek eskuratzeko adineko pertsonen gaitasuna handitzera bideratutako azken proiektuetako bat ‘Heldu digitalak’ da, eta erabiltzaileen autonomia pertsonalean jarri nahi du arreta. Horregatik, alfabetatze digitaleko beste tailer edo ekimen batzuen aurrean, “Adindun digitalak” atalean osagai praktikoaren aldeko apustu argia egiten da.

Proiektuan sartu aurretik, parte-hartzaileek ezagutzen dituzten tresna digitalak zehazten dituzte, eta, horri esker, erakundeak gunea non jarri behar duen ebalua dezake. “Jendeak benetan ikasi behar duenaren beharrak identifikatzen baditugu soilik du zentzua proiektuak”, azaldu du Jorge Cubillanak, Cruz Roja Albaceteko proiektuaren arduradunak.

Geolokalizazioa edo supermerkatuan produktuak erostea ahalbidetzen duten aplikazioak nahiko eskatuak izaten dira.

Geolokalizazioa, deiak egitea edo supermerkatuan produktuak erostea ahalbidetzen duten aplikazioak nahiko handiak izaten dira. Bitxia bada ere, beste batzuek ez dute hainbesteko arrakasta eragiten. “Konturatu gara on line osasun-zitaren tailerrak interes handiagoa sortzen duela hiri-eremuan landa-eremuan baino”, azaldu du Cubillanak. Hirian, jendeak telefonoz eskatzen du hitzordua zentro medikoan; leku txikietan, berriz, jendea zuzenean joaten da osasun-zentrora, eta han ezagutzen dituzte artatzen dituzten langileak. “Dena ez da okerragoa landa-eremuetan”, gogoratu du “Heldu digitalak” proiektuaren arduradunak.

Guardiako farmaziak kontsultatzea, ordea, beharrezkoa da hirietatik urrunago dauden eremuetan. “Hor bai, sartzeko arazo gehiago dituzte, agian herri batean baitaude, berea baino ordubete lehenago”, dio Jorge Cubillanak.

Mayor digital’-eko pilotua Guadalajaran hasi zen 2021ean, eta gaur egun Albaceten ari da garatzen, Accenture Fundazioaren finantziazioarekin eta Globalcajaren lankidetzarekin, oso emaitza onekin. Orain arte egindako tailerren ondoren, erabiltzaileen %63k areagotu egin du baliabide digitalen erabilera, %68k uste du ezagutza hobetu egin duela proiektuari esker, eta %89k motibazio handiagoa du gehiago ikasteko eta arlo horretan hobetzen jarraitzeko.

Ángel, Gregoria eta Pilar: digitalarekin bizitzen

Angelek 67 urte ditu, eta Albaceteko Cotillasen bizi da, “90 edo 100 biztanle inguru baino ez garen herrian”, eta telefono-linearen beste aldetik zehaztu du. Bera da ‘Mayor digital’ programako parte-hartzaileetako bat, eta hainbat funtzionalitate ikasi ditu sakelako telefonoari etekin handiagoa ateratzeko. Sinetsita dago “beti dela ona ikastea”, bai berak, bai haren emazteak, 66 urtekoa, ez zuten zalantzarik izan tailerretan izena emateko, eta dagoeneko sartu dituzte, besteak beste, bideo-deiak edo, adibidez, WhatsApp bidezko audioak. Ángel, hala ere, ez da azken hauen laguna: nahiago du idatzi, baina onartzen du audio horiek azkar erantzuteko balio dutela.

Proiektuarekin pozik, Angelek gogorarazi du bere abiapuntua beste belaunaldi batzuenaren oso bestelakoa dela: “Gu dagoeneko helduak gara. Eskolara joatean, ez zegoen ordenagailurik ez mugikorrik. Gustuko izango nuke makinaz idazten ikastea”, aitortu du. Aprobetxa ezazu jarraian Angelek berehala gaitzesten duen deskontu edo sustapenen bat eskaini nahi dioten teleoperadore mugikorren dei jarraituak deitzea: “Oso astunak dira, eta ez dira konturatzen hemen konpainia guztiek ere ez dutela estaldurarik”, azaldu du, eta agerian utzi du Espainian ohikoa den beste arazo bat.

Albaceten ere Tobarra dago, Gregoria bizi den herria. 58 urtekoa, onartzen du hasieran ez zuela parte hartzen ‘Heldu digitalak’ proiektuan, baina pixka bat pentsatu ondoren probatzera animatu zen. Orain, seguruago sentitzen da. Banku-transferentziak konplexuak izaten jarraitzen dute, baina oso begi onez ikusten du ‘bizum’. “Errazago ikusi nuen, telefono-zenbakiarekin eta kantitatearekin”, adierazi du. Oso pozik dago jasotako prestakuntzarekin, eta oso positibotzat jotzen du ekimen honetan parte hartzea.

Valentziako Gurutze Gorritik aurrekoen antzeko kasu bat iritsi da. Pilar Lázaro, 78 urtekoa, Villar del Arzobispon, Valènciako herri txiki batean bizi da. Mugikorra badu ere, ia ez du erabiltzen. Parte hartu duen eta antolakundeak egin duen tailerrari esker, alabari WhatsAppen mezu bat idazteko gai da. Bien arteko elkarrizketak erakusten du zer ilusio duten gertaera honengatik: “Pilar: ‘Kaixo’ / Alabaren erantzuna: ‘Holaaa’ / Pilar: ‘Ikastaro bat egiten ari naiz’ / Alabaren erantzuna: ‘Ezin dut sinetsi, zu idazten ari zara *txaloak*’”.

Enplegua sorotik sortzen

Eremutik ekitea ez da urruneko aukera bat soilik, edonoren eskura dagoen errealitate bat baizik. ‘Eskariaren mendilerroa’, landa-coworking bat (bai, landatarra) horren adibide bikaina da. Burgosko probintzian dago Demandaren Mendilerroa, eta 2.000 kilometro karratu ditu (ez gehiago, ez gutxiago), eta 4,5 biztanle ditu kilometro biztanle bakoitzeko. Hori dela eta, eremu oso hustua da. Mendian dago, eta orografia baten zailtasun erantsia ere badu, beti konektibitatearen lagun ona ez dena.

Baina, hala ere, ideiak loratzen diren lekua da. Ondoen dakiena Francisco Javier Ruiz Ruiz da, Demanda Mendizerrako coworking-sare honetako Enplegu eta Ekintzailetzako teknikaria. Salamancan egindako ekintzailetza-azoka batean (Startup Olé) Gurutze Gorriarekin elkarlanean aritu ondoren, Espainia jenderik gabe dagoenetik eta, zehazki, landa-coworking batetik sortzen dituen abantailak azaldu ditu. 

“Coworking batean garrantzitsuena gauzak gertatzea da”, azaldu du Ruizek. La Demanda mendilerroan, landa-eremuetako ekintzaile eta ekintzaileentzako gune bat eskaintzen da, eta beste ekimen batzuekiko sinergiak sustatzen dira, bai eta proiektuak sendotzeko prestakuntza- eta mentorizazio-programak ere. Gaur egun, hiru eremu daude Demanda mendilerroan, eta beste bi bidean. Coworking-aren bidez, tokiko ekintza-taldeekin ere elkartu dira, enplegua sortzeaz gain, biztanleak ingurura erakartzeko.

Francisco Javier Ruiz Ruizek zergatik du argi hori: landa-eremuen abantailak ugariak dira. “Bizitza dago, Internet, etxebizitza merkeagoa da landa-eremuan… eta gehigarri kultural eta natural nahikoak daude”. Horregatik, helburua ez da bakarrik hirietan bizi den jendearengana iristea, baizik eta herrietatik alde egin zuten pertsona horiengana iristea, haientzat aukerarik ez zegoela uste zutelako. “Negozio digitalen alde ona edozein lekutan lan egitea da”, dio Ruizek.

Landa-eremuen abantailak ezin konta ahala dira

Eta kasualitatea izango da, edo ez, baina emakumeak (Gurutze Gorriaren txostenean jasotzen denez, Espainian zaurgarritasuna are gehiago pairatzen dutenak) dira coworking-era iristen diren proiektuen bultzatzaile nagusiak. “Landa-eremuko emakume bat ez da hirikoa, 5.000 biztanle baino gutxiagoko herri batean bakarrik bizi da”, gogoratu du Francisco Javier Ruiz Ruizek, Demanda Mendizerrako coworking-sareko Enplegu eta Ekintzailetzako teknikariak, eta esan du erabiltzaileen %98 emakumeak direla. “Denbora honetan, “zurruntasun” hitzaren esanahia ikasi dut. Gehien ateratzen direnak dira, gehien batzen direnak”, erantsi du.

Hainbat arrakasta-kasu ditu, hala nola Blanca Lópezena. Blanca espazioen antolatzaile profesionala da, ‘Marie Kondo’ bat espainiarrari “etxean ordena jartzen laguntzeaz gain, trasteleku batean, edo hustu beharreko herriko etxe batean”, jarri du adibide gisa Ruizek. Minari Orden proiektuak ekonomia zirkularretik eta jasangarritik edaten du, eta eragin hirukoitza sortzen du: soziala, ekonomikoa eta ingurumenekoa. Bere lana, gainera, ez da etxeko eremura mugatzen: konpainiek ere interesgarritzat jotzen dituzte bere zerbitzuak. “Ikastaroak ematen ditu enpresetan denbora galtzea saihesteko, adibidez, tresna baten bila goazenean eta non utzi dugun ez dakigunean. Bere lekuan badago, ez galdu denborarik”, dio Ruizek.

Blancaren istorioa bereziki garrantzitsua da, coworking-era iritsi zenean ez baitzekien Mac-a pizten ere. Urtebetean aldaketa izugarria izan da. Hala, bada, bigarren saria jaso du ekintzaileak ‘Ezohikoak’ programan. Ziberboluntarioen Fundazioaren eta Facebookeko Zonaren ekimena da, eta landa-eremuetan emakumeek sustatutako proiektuak saritzen ditu.

Ez da nabarmendu beharreko ekimen bakarra: etxebizitzarekin zerikusia duten alderdiak arindu eta errazteko gremioak biltzen dituen higiezin-proiektua, ardo dastaketak umorezko monologoekin, okindegi txikiak… Landa-eremuek zeresan handia dute, eta egin, eten digitala areagotu ez dadin, kontrakoa baizik: lausotzea eta, kasurik onenean, erabat desagertzea.

“Nire lagunak hirietan bizi dira, eta ez dira operara joaten egunero”, dio Ruizek, ohiko mito bat desmuntatuz, eta berriro ere apustu egiten du “hemen bizi-kalitatea dago”. “Egun bat, aste bat, bizitza osoa etor zaitezke…”, esan du. Espainia jenderik gabe dago zain. Eta besoak ondo irekita dituela egiten du.