Enrique Pérez-Carrillo: Eskola jazarpenaren iruzurra - Ahora

Nire ustez, beharrezkoa da gure herrialdean haurtzaroan eta nerabezaroan gehien erabiltzen den indarkeria motaren historia laburtzea. Esan genezake eskolako jazarpena beti izan dela, baina egoera batzuek funtsezko aldaketak eragiten dituzte jazarpenean edo, gutxienez, arazoaren larritasunaren pertzepzioan. Jokin kasua aipa dezakegu, 2004ko irailaren 21ean Hondarribian eskola-jazarpen larria izan zuelako bere buruaz beste egin zuen nerabea, 15 urte bete baino bost egun lehenago: bere herriko harresitik abiatu zen, bere bizikleta hartuta.

Jokinen suizidioak oihartzun mediatiko handia izan zuen, eta eskola-jazarpena “haurren gauzatzat” hartzen jarraitzen zuen gizartearen alarma soziala. Une horretatik aurrera, hainbat jarduera-protokolo garatzen hasi ziren, ikastetxeetan arazoari ikuspegi erreaktibotik heldu ahal izateko. Horretarako, ibilbide-orri bat aurkeztu zen, eta, aurrerago ikusiko dugunez, kasu gehienetan, erregistro administratibo huts bihurtzen da. Protokolo horietatik haratago, azken urteotan prebentzio kanpainak egin dira, bai esparru publikotik bai pribatutik, eta, gutxienez, arazoa ikusaraztea eta itxaropen pixka bat ematea lortu dute. Errealitatean itotzen diren itxaropenak.

Nola liteke azken 10 urteetan egindako eragin-azterketetan %9 eta %33 artean egotea, eta estatistika ofizialetan hamarreko gutxi batzuez hitz egitea? Cisneros txostenak, Anar Fundazioaren azterlanak, UNICEFenak, Save The Childrenenak, AEPAErenak edo UNESCOren berrienak, nabarmentzen dute Espainian 3 milioi pertsonak jasaten dutela eskola-jazarpena. Biktima ikusezinak izan behar dute. Sistemak gezurra dio.

Lehenengo akatsa da ikastetxeetan ez dela eskolako jazarpenaren eragina neurtzen eta gutxi batzuetan soziograma erabiltzen dela neurtzeko tresna gisa, ikasgelako filiazioaren mapa edo grafikoa besterik ez denean. Ulertu behar dugu eskola-jazarpena, definizioz, helduen begien aurrean ezkutatuta dagoela eta erasoa tresna psikometriko zehatz batekin aztertu behar dela.

Bigarren akatsa irakasleen prestakuntza eskasa da, askotan beren bitartekoez eta Interneten aurki dezaketen informazioaz trebatu behar izaten baitute. Ez gara prestakuntza teorikoaz edo protokoloa betetzen ikasteaz ari, prestakuntza praktiko eta operatiboaz baizik; izan ere, eskola-jazarpenaz ari garenean, denbora funtsezko faktorea da: zenbat eta denbora gehiago egon detekzioan eta esku-hartzean, orduan eta kalte handiagoa biktimarengan. Kalte hori konponezina izan daiteke, ikasitako defentsa-gabezia normalizatuz, eta zaila izango da etorkizuneko bizitzan hortik ateratzea.

Hirugarren akatsa jarduera-protokoloa da. Emilio Calatayud adingabeen epaileak ondo adierazten duenez, lege-iruzurra egin dezake. Protokoloak tranpa asko ditu. Lehenengoa isilpekotasuna da. Mundu guztiarentzat konfidentziala izan behar du, tartean diren pertsonentzat izan ezik: biktimarentzat eta biktima-eragilearentzat eta, jakina, bere familientzat. Bestela bezala, biktimak ziurta dezake bertan aipatzen diren gertakarien kronologia objektiboa dela edo tratu txarrak gutxitzeko edo justifikatzeko ikastetxearen bertsioa dela? Nola ziurta dezake biktimaren familiak ikastetxeak erantsitako dokumentu-probak aurkeztu dituela? Lesioen parteak, psikologoaren txostenak edo poliziaren salaketak askotan baztertu edo ezkutatu egiten dira.

Zer uste duzue, protokolo hori alboratua edo manipulatua hezkuntza-ikuskaritzara iristen denean gertatzen dela? 10 kasutik 9tan ezetsi egiten dela, benetan irekitzen diren gutxi horietatik, eta beti familien behin eta berriz herskari izan ondoren. Arazoaren manipulazioaren kontuak koadratzen dituzte?

Protokoloaren isilpekotasunaren beste ondorio bat hauxe da: bide zibil edo penaletik ikastetxea, familiak edo irakasle edo zuzendaritza taldea azken aukera gisa salatzea erabakitzen duten familien informazio falta. Muturreko kasu horietan, kalte psikologiko eta fisiko egiaztatuei buruz ari gara.

Eta zer dio biktimei laguntzeko protokoloak? Artatu egin behar direla. Errealitate tristea da familiek laguntza psikologikoa bide pribatutik bilatu behar dutela -hori onartzen duten edo duten familiak-. Oinarrizko arreta aukeratzen badugu, baliabideak ez dira nahikoak, eta pediatriaren, psikologiaren eta gizarte-zerbitzuen arteko koordinazioa ez da beti egokiena, ez denboran, ez espezializazioan.

Biktima-eragileak berriz hezteko protokoloa ere aipatzen du, baina, egia esan, eskola-jazarpena hutsegite oso larritzat jotzen den arren, ez dira ikastetxeko diziplina-erregelamenduko zigorrak aplikatzen, baliabiderik ezagatik, familien baimenagatik edo prestakuntza espezializatuagatik, eta ikastetxeak adingabea kanporatzea aukeratzen du: zehapen zigortzaileagoa, hezkuntzakoa baino, eta ez oso eraginkorra. Egia esan, eskola-jazarpena gehienetan zigorrik gabe geratzen da, eta sistemak biktima zigortzen du, familiak ikastetxez aldatzera behartuz.

Biktima larrientzako udalekuetan hilabete edo urteetan infernura kondenatuta egon diren haurrak eta nerabeak daude. 7 urteko haur baten “mami, zenbat falta den Jainkoarekin egoteko” esaldiak. Edo “merezi dut gertatzen zaidana, kaka naizelako”, 13 urteko nerabe batena. Hori da dagoena, eta ikusi nahi ez duena itsu dagoela da, eta larriena sistemaren konplize izaten ari da.

Paradigma aldatzeko, beharrezkoa da prebentzio eta esku-hartze integraleko plan nazional bat ezartzea. Eragina neurtzea, ikasgelan sentsibilizatzea, ikasle laguntzaileak prestatzea, irakasleei eta irakasle ez diren langileei eta familiei prestakuntza ematea. Biktimak artatzea eta biktima-eragileak birheztea. Eta plan hori neurgarria izatea programaren eragina kuantifikatzeko. Hori guztia AEPAEren Eskola Jazarpena Prebenitzeko Plan Nazionalak egiten du; izan ere, lehenengo ezarpen-urtean ikastetxean izaten den eragin orokorraren %50 murrizten du, eta biktima larrietan %95.

Jakin badakigu eskola-jazarpenaren aurka aurrez aurre eta ausardiaz borrokatuz etorkizuneko jokabideei aurrea hartzen ari garela, hala nola xenofobiari, homofobiari, genero-indarkeriari edo aniztasun funtzionalarekiko errespeturik ezari.

Amaitzeko, bi testu-esaldi aipatu nahi nituzke. 14 urteko Maríako lehena: “Orain ez da hainbeste iraintzea eta egunero niri itsastea... Inork ez diola axola ikustea da min handiena”. Bigarrena Samuelena da, 13 urtekoa. Gure psikologoak gatazkak modu baketsuan konpontzeko ikastaroa galdetu dio, baina Samuelek, zergatik tratu txarrak ematen dizkiezu zure kideei? Eta Samuelek erantzun dio: “Ahal dudalako egin dut”.

Eskolako jazarpena ez da haurren kontua, giza eskubideen arazoa da. Eskolako jazarpenak hil egiten du.