Este verán é diferente a outros. Afírmao con rotundidade Javier Server, coordinador de Cruz Vermella Jávea (localidade situada en Alacante), ao ser preguntado polos rescates que realizaron en zonas rochosas este 2021. “Quizá sexa unha valoración sociolóxica derivada da pandemia”, expón, reflexivo, “pero, como consecuencia das restricións de mobilidade e aforo, estamos a ver que moita xente opta por ir a calas escondidas”. Server sabe ben do que fala. Leva en Cruz Vermella Jávea máis dunha década; anteriormente, tamén pasou unha tempada en Dénia. E, a pesar de ter só 35 anos, o seu testemuño representa a voz da experiencia.

“Acórdome de que, cando entrei en Jávea, en 2008, os rescates ían máis orientados a pescadores locais que caeran, mergulladores; algún turista, si, pero era outro estilo”, rememora. E puntualiza algo que, ao seu parecer, resulta esencial cando un se achega ás zonas rochosas: “Mentres que si hai un respecto pola montaña: sabes que, para subir, non podes facelo en chanquetas, aquí non pasa o mesmo. Non se ten esa percepción”.

Despois do parón que supuxo o ano pasado, agora, “son esaxeradamente frecuentes os rescates”, opina Server. Polo momento, no que levamos de verán de 2021, xa se produciron 12 rescates en zonas rochosas, e preto de 50 asistencias e salvamentos en praia e embarcacións. “E xa non só na rocha”, menciona o coordinador de Cruz Vermella Jávea. “Parece que a xente agora quere vivir experiencias novas: ‘Imos facer kaiak’, ‘imos facer mergullo’. Pero despois non miran o parte meteorolóxico e acábanse refuxiando nunha cova”, comenta.

“Agora son exaxeradamente frecuentes os rescates en zonas rochosas”, menciona Server

Os accesos ás zonas rochosas, doutra banda, tamén entrañan unha gran complexidade. “Sendas de montaña, zonas escarpadas, covas, calas pechadas…”, recapitula Server. Non sucede o mesmo no País Vasco, onde a orografía do terreo, asegura Koldo Larrazabal, non ten moito que ver coa do levante. “Aquí non hai pequenas calas ou, en todo caso, non se utilizan como medio de esparexemento de baño. Nos grandes cantís, quizá si hai algún accidente de alguén que vai pescar, pero non adoitan ser bañistas”, puntualiza.

Larrazabal leva traballando en Cruz Vermella 26 anos, o últimos tres como director de Socorros e Emerxencias da Organización en Bizkaia. Conta que á gran maioría de praias da súa costa, iso si, hai que acceder a través de sendas montañosas, o que implica camiñar durante un longo traxecto ata alcanzar o mar. Neses casos, o máis común adoitan ser as caídas. “A extracción e evacuación de persoas é o que máis facemos”, advirte o responsable de Cruz Vermella.

En Galicia, doutra banda, atesouran os cantís máis grandes de Europa; alí é, precisamente, onde adoitan intervir en cuestións de rescate en zonas rochosas. Román Paz, responsable de Salvamento Marítimo de Cruz Vermella na Coruña, conta que a xente que se adoitan atopar son persoas que van pescar (xa sexa con cana ou pesca submarina) e profesionais da mesma disciplina. “As mareas son moi fortes e poden subir ou baixar 5 ou 6 metros, polo que non son zonas que propicien ir bañarse”, expresa.

As particularidades das zonas rochosas

As zonas rochosas, como unha cala, son lugares moi particulares para realizar un rescate. Quizá por iso, Javier Server cualifica que o perfil de socorrista, neste caso, é máis de “rescatador ou rescatadora”. “En Jávea facemos o curso de socorrismo básico, pero logo empezamos a facer especificacións en trauma e de inmobilización”, precisa o coordinador. Os ósos rotos son habituais nestes rescates. Por iso, utilizan desde técnicas de monitoraxe como pulsioxímetros e tensiómetros ata ferramentas como o fernoquet, taboleiros espinais, colar ortopédico ou padiolas niño. “As cuestións de trauma son moi complexas, mesmo poden derivar nunha hemorraxia interna”, valora Server.

Os ósos rotos son habituais nos rescates en zonas rochosas

O fundamental? “Facer o traballo dunha ambulancia nunha zona hostil onde sabemos que non vai chegar. Temos que asegurarnos de que a persoa teña unha calidade asistencial excelente, debido a que é vital para que despois a súa evolución sexa favorable no hospital”, explica Javier Server. Iso fai, ademais, que un equipo de rescate destas características non poida estar formado por unicamente dous socorristas: no punto do accidente poden chegar a concentrarse entre 5 ou seis perfís. 

“O traballo é totalmente de equipo: hai un xefe, unha persoa que rastrexa (que busca as zonas seguras de evacuación), alguén que se encarga da inmobilización…”, enumera. Neste tipo de zonas, ademais, moitas veces prodúcense rompentes, “e non podes sacar unha embarcación contra as rochas”, expresa. Se non hai forma marítima ou costeira de levar a cabo o rescate, nalgunhas ocasións solicítase mesmo un helicóptero ou un equipo de bombeiros. 

Miriam Jarjor, de 22 anos, leva pouco tempo no grupo de rescate de Server, ao que se uniu un pouco antes de que estalase a COVID-19. Ademais de ser voluntaria de Protección Civil e Cruz Vermella, tamén é técnica en Emerxencias Sanitarias. As situacións en zonas rochosas, asegura, “son complicadas” porque as persoas que atenden, xeralmente, están a pasalo mal. “Pero sempre vas ter o equipo; esa confianza e complicidade de saber que están aí”, declara. “E é moi gratificante saber que, cando alguén te necesita, vas poder solucionar o seu problema”, engade.

Román Paz, desde A Coruña (Galicia), explica que o máis habitual alí é atoparse con caídas; caídas na propia rocha dun cantil, ou, as máis frecuentes, en pleno mar. “As persoas que traballan en pesca quizá teñen máis claros os riscos, pero, por exemplo, ao caer á auga pode haber moitos perigos por golpes”, remarca. 

No peor dos casos, unha mala caída pode mesmo levar á inconsciencia, o que, incide Paz, pode facer que unha persoa afogue. As feridas, ademais, adoitan darse nas extremidades e tamén resulta habitual atopar fracturas e cortes profundos.

Un protocolo que salvavidas

Cando se produce unha intervención na zona de Jávea (Alacante), o Centro de Avisos de Cruz Vermella é o que canaliza a información. “Derivamos unha embarcación de dous socorristas, e desde onde está a sede central en Jávea, sae un vehículo Romeo de rescate co xefe de equipo e un socorrista”, explica Server. “Ou chega a embarcación, ou o equipo de terra, pero, ao ter dous recursos, tentamos garantir que a vítima reciba asistencia polas dúas vías”, evidencia. E é que, conta, poida que a embarcación pase de longo ou non localice o incidente; ou que a persoa que alertase, nerviosa pola situación e por descoñecemento, non saiba concretar a zona. “Normalmente intuímos onde pode ser, pero sempre enviamos os dous recursos para non fallar nunca”.

Os tempos son precisos e, sobre todo, moi axustados. “Os primeiros que interveñen fano nunha media de tres minutos e medio; aí faise a primeira valoración. Paralelamente, o equipo de terra (co Romeo) tarda uns 8 minutos. Se cadra, se tes que baixar á parte máis montañosa podes chegar en 15 minutos”, estima o coordinador de Cruz Vermella Jávea. “Se ten que ver con temas de trauma, podemos tardar entre uns 40 ou 50 minutos ata o contacto de transferencia coa ambulancia”, engade. 

Os tempos son precisos e moi axustados

No País Vasco o procedemento é similar. Os incidentes chegan a través do 112 ou de Salvamento Marítimo. “Temos un tempo de resposta de entre 15 e 30 minutos”, calcula Koldo Larrazabal en liñas xerais. No seu caso, doutra banda, o máis habitual é acceder por vía marítima, mentres que outros medios se despregan tamén por terra. Complicacións? “Depende do estado do mar”, contesta o director de Socorros e Emerxencias con profundo respecto. 

19 minutos é, doutra banda, o tempo medio que tarda o operativo de Salvamento Marítimo de Coruña en poñerse en marcha. O Centro de Coordinación de Salvamento Marítimo da localidade dá o aviso, e o protocolo actívase; un protocolo, onde, ademais, poden chegar a participar helicópteros se o estado do mar realmente resulta “non asumible” para o equipo de rescate. “E tamén depende da zona específica, pero temos dispoñibilidade as 24 horas”, conta Paz, quen confesa tamén a súa paixón polo mar. El entrou no ano 1989 en Cruz Vermella Mocidade, e en 2007 comezou en Salvamento Marítimo. Desde 2017 é, ademais, responsable da área en Coruña. “Ou te engancha e te volve tolo e se converte na túa paixón e a túa vida, ou non che gusta nada. E a min enganchoume”, recoñece. 

Javier Server, doutra banda, lembra a gravidade dos casos aos que se enfrontan: “O outro día unha muller sufriu unha fractura de costelas; caeu de dous metros nunha rocha. Tiña unha lesión que impedía que se puidese enganchar e subir cun cable, polo que o noso traballo foi vital”. “Tivemos que levala nunha posición moi específica na embarcación para que non perdese osíxeno ata o posto máis próximo, xa que tiñamos no peirao unha ambulancia para que a levase ao hospital”. Un protocolo que está marcado pola eficacia e que persegue un principal obxectivo: que ninguén quede atrás.

Os rescates máis frecuentes… e atípicos

Os patróns de rescate divídense, habitualmente, en dous patróns. O primeiro, e “máis común”, en palabras de Javier Server, é o dos perfís novos de vacacións que, tras pasar unha noite de festa, “deciden ir descansar a unha cala”. Especifica máis: “Queren catro días en Jávea e quéreno todo, así que dormen unha hora, collen as chanquetas e van facer kaiak ou a unha cala sen ter en conta cuestiones como a hidratación”. 

As consecuencias das súas accións viviunas en numerosas ocasións o equipo de rescate de Cruz Vermella Jávea. “Síncope, desmaio, golpe de calor, ou inconsciencia por deshidratación”, enumera Server. Cando unha destas situacións se dá nunha praia de area, normal e corrente, a ambulancia acode sen maiores problemas; con todo, “cando estás nunha zona de rocha e non tes nin sequera auga, pódese complicar”.

“As redes sociais e as xeolocalizacións potencian que a xente vaia a calas onde antes non había ninguén”

O seguinte tipo de rescate ao que se adoitan enfrontar son as xa criticadas “chanquetas”. “Escorrego e doume na cabeza; ou un golpe cunha moto de auga”, pon como exemplo Javier Server. E, como non, as redes sociais tamén cumpren un papel non demasiado alentador neste contexto. “A xente está moi mal informada con todo o tema dos saltos. Moitas veces o maior inimigo non é o fondo, senón a superficie plana da auga: é coma o asfalto. Como tirarte contra o chan. Resultado? Ombreiros e pernas rotas”, precisa o coordinador.