Badirudi aipatzen ez den horrek ez duela dimentsio berri eta kezkagarririk hartzen, komunikabideetatik kanpo geratzen dena milioika pertsona munduko hainbat lekutan kalteberatasun-egoera larrian mantentzen dituzten krisi humanitarioak direnean. Batez ere, haien garapena eta bilakaera, neurri handi batean, eremuan zuzenean lan egiten duten erakundeek, hala nola Gurutze Gorriak, mendebaldetik jasotzen duten laguntzaren mende dagoelako. Gizartearen iritziz, egungo larrialdi humanitario zorrotzenetako batzuk ikusezin bihurtzeak ondorio larriak izan ditzake, eta, beraz, funtsezkoa da horiei arreta ematea.
 

Libano: aurrekaririk gabeko krisi ekonomiko, mediko eta migratzailea
 

Ahaztutako larrialdi baten adibide garbia da Libano aspaldidanik murgilduta dagoela. Egoera ulertzeko, 2011n hasi zen krisi siriarrera jo behar da, munduan biztanle bakoitzeko errefuxiatu gehien dituen herrialdea bihurtu baitu — biztanleriaren % 25,53k, 6,7 milioi biztanle baino gehixeagokoak, estatus hori du; gehienak Siriatik (1,5 milioi) eta Palestinatik (210.000) datoz —. Errealitate horrek, herrialdeko tentsio politikoekin eta krisi ekonomiko larrienarekin konbinatuta, eta Covid-19aren pandemiak eta Beiruteko portuko leherketak (2020an gertatu zen) larriagotuta, krisi humanitario bat eragin du, eta, Concepcion Villanueva Espainiako Gurutze Gorriak eskualdean duen Nazioarteko Lankidetzarako teknikariak azaldu duenez, krisi horrek ia astetik astera okerrera egin du.

“Biztanleek egunean 22 orduko elektrizitate-mozketak izaten dituzte. Herrialdeko toki askotan edateko uraren hornidura falta izaten da. Premia biziko ondasunen prezioek gorantz jarraitzen dute. Haragia edo esnea bezalako produktuek prezioak igo dituzte eta familia asko eguneroko janarien kopurua murrizten hasi dira” azpimarratu du Fernando Mazarro, Espainiako Gurutze Gorriko ordezkariak Libanon.Horren ondorioz, Libanoko biztanleriaren % 80 pobreziaren atalase nazionalaren azpitik bizi da; kopuru hori % 89ra iristen da Siriako nazionalitatea duten pertsonen kasuan, eta % 93ra Libanon bizi diren palestinarren kasuan.

Hain zuzen ere, Espainiako Gurutze Gorriaren eta Libanoko Gurutze Gorriaren ahaleginetako bat gazteen enplegagarritasuna hobetzea da — horien artean, langabezia % 60 ingurukoa da —, bai eta hiriguneetako emakume kalteberen (adin guztietakoak) enplegagarritasuna hobetzea ere, ikuspegi sozioekonomikotik begiratuta. Izan ere, erosteko ahalmenaren galera horrek zuzenean eragiten dio biztanleek pairatzen duten beste arazo nagusietako bati, hau da, doakoa ez den arreta medikoa ordaintzeko ezintasunari.

"Libanoko biztanleek argindarra eten behar dute egunean 22 orduz"

Villanuevak adierazi duenez, “biztanleen erdiak baino gehiagok ez du mediku-asegururik, eta osasun publikoko sistema hauskorra, sendagaien eta bestelako hornidura medikoen eta erregaien eskasia erregularrari aurre egiten ziona, kolapso egoeretara iritsi da”. Gainera, “krisi energetikoak funtsezko zerbitzu medikoen funtzionamenduari eragiten dio (ZIUak, inkubagailuak, ebakuntza-gelak, tratamendu onkologikoak ematea eta transfusio-zentroak)”. Odol-erreserbak ere arriskuan jarri dira, eta horrek eragin handia izan du tokiko herritarren osasunean. Hori dela eta, Gurutze Gorriak 19 ospitaletako estaldura hematologikoan lagundu du, herrialdean dituen 13 odol-bankuetatik.

Villanuevaren esanetan, “gero eta pertsona gehiagok jotzen dute lehen mailako arretako zentroetako eta erakunde humanitarioetako ospitaleetako kontsulta medikoetara, hala nola Gurutze Gorri Libanoarra eta Ilargi Erdi Gorri Palestinarra” . Horietako bat Fatima El Rahi da, Libanoko biztanleriak bizi duen egoera kritikoa bikain laburbiltzen duena. “Jaio aurreko zainketen kostu handiak direla eta, handitu egin dira ospitaleetako haurtxoen abandonuak, gurasoek ez dutelako nahikoa diru beren zainketak ordaintzeko. Nire bizilagunak, Mohammadek, 65 urte ditu, minbizia du eta ezin ditu bere tratamenduaren kostuak estali. Medikaziorik ez duenez, osasuna hondatzen ari zaio. Honek horrela jarraitzen badu, bera eta beste asko hil egingo dira. Inork ez du zalantzarik krisia bizia kostatzen ari dela. Zigortuta egongo ginateke Gurutze Gorriagatik ez balitz”.

Saharaz hegoaldeko Afrika: etenik ez duen gosearen aurkako borroka

Ezerk ez du testuinguruan jartzen Saharaz hegoaldeko Afrikako eskualdeak hamarkadak daramatzan elikadura-krisiaren tamaina, hala nola 146 milioi pertsona inguruk elikadura-segurtasun falta akutua izatea; hau da, “elikadura-premia kaltegabeak eta nutritiboak asetzeko behar adina elikagai fisiko eta ekonomiko eskura ez izatea, bai eta bizitza aktibo eta osasuntsua izateko lehentasunak ere”, 1996ko Elikadurari buruzko Munduko Goi-bilerak jaso zuenez. Elikadura-gabezia horrek haurtzaroko garapen-arazoak dakartza berekin, eta ondorioak helduarora arte luza daitezke. Gabezia horrek, halaber, gaixotasuna pairatzen duena gaixotasunekiko ahulagoa izatea eragiten du, haren hedapena erraztuz, eta, azken batean, maila guztietan garatzeko dituen aukerak serioski konprometituz.

Saharaz hegoaldeko Afrikaren kasuan, hamarnaka milioi pertsona egoera ahulean jarri dituzten faktoreak bat baino gehiago dira. Segurtasunik eza edo gatazka armatuak, biztanleriaren nahitaezko mugimenduak, eta klima-aldaketaren ondoriozko muturreko fenomeno meteorologikoen ondorioz uztak eta abereak ezabatzea. Eta, berrikiago, pandemiaren ondorio sozioekonomikoak edo ale-eskasia, eta elikagaien, ongarrien eta energiaren prezioen igoera, Ukrainako gerraren ondorioz.

Gaur egun, Espainiako Gurutze Gorriak gosearen aurkako proiektuak babesten ditu Afrikako 6 herrialdetan (Mali, Niger, Burkina Faso, Gambia, Kongoko Errepublika Demokratikoa eta Sudan), bai eta errefuxiatu sahararren kanpalekuetan ere, ekintza-ildoak hiru zutabe nagusitan oinarritzen baitira.  “Lehenengoaren arabera, behar-beharrezko ondasunak eta egokitutako elikagaiak emango zaizkie haurrei, bularreko emakumeei, adinekoei, aurretiazko gaixotasunak dituztenei edo desgaitasunen bat dutenei”, Sara Hernández Roldán Espainiako Gurutze Gorriko Afrikarako Unitateko arduradunak azaldu duenez.

"Errealitate tristea da, ezer egiten ez bada, denbora kontua dela zifrek okerrera egiten jarraitzea"

Jarduera-esparru horretan sartzen dira, halaber, “edateko uraren hornidura edo puntuen birgaitzea, abereentzako aleak, ongarriak eta elikagaiak entregatzea, baina baita eskudiruzko laguntzak ematea ere, bai eta elikagai-horniduraren aukerak bermatuko dituzten diru-sarrerak sortzeko jarduerei laguntzea ere”. Beste bat nutrizio- eta osasun-arreta da, desnutrizio-kasuak identifikatu eta deribatzetik hasi eta tokiko osasun-zerbitzuak indartu, lagundu eta prestatzeraino. Azkenik, nahiz eta garrantzi-maila berean egon, ur edangarria eta saneamendu osasungarria bermatzeko lan egiten dute, eta horren barruan sartzen dira higiene- eta osasun-jardunbideak zabaltzea.

Nola liteke, orduan, halako krisi zorrotz eta luze bat ahanzturan ezarri izana? Hernández Roldanen ustez, hori neurri batean azaltzen da herrialde behartsuenen lehentasunak beren baitan eta beren barne-egoera partikularretan oso zentratuta daudelako, nahiz eta mundu globalizatu eta estuki konektatu batean bizi.  “Errealitate tristea da, ezer egiten ez bada, denbora kontua dela zifrek okerrera egiten jarrai dezaten; izan ere, denborak aurrera egin ahala, hori saihesteko neurri zehatzik gabe, goseak okerrera baino ezin du egin. Pertsonen behar fisikoetara egokitutako mantenugairik eta elikagairik eza izan daiteke gaixotasunaren eta hilkortasunaren kausa krudel eta duinenetako bat, planetako leku askotan elikagaiak alferrik galtzen baitira”.

Afrika mendebaldea eta erdialdea: migratzaileak aukeren etorkizun baten bila

Gosearen aurkako borroka ez da ahaztu den krisi bakarra afrikarra bezalako kontinente itzel batean. Lana aurkitzeko eta egoera hobetzeko nahiak eragindako migrazioen bolumen handiak — bereziki Mali-Níger-Burkina Faso triangeluan — eta klima-aldaketaren ondorio suntsitzaileek eragindako gosearen eta pobreziaren hazkundeak migrazio-krisi larrian murgildu ditu Afrikako mendebaldea eta erdialdea.

Hain zuzen ere, arlo horretan kontzentratzen ditu Espainiako Gurutze Gorriak bere ahaleginak kontinenteko migratzaileei laguntzeko. Hernández Roldanek azaldu duenez, “2018tik Espainiako Gurutze Gorriak behar-beharrezko zerbitzuak ematen ditu, hala nola elikagaiak, arropa, edateko ura eta higiene-intsumoak banatzea”. “Gainera, osasun-arazoak (fisikoak zein psikologikoak) dituzten pertsonen osasun-arreta egokia bermatzen da, eta migratzaileen eskubideetan oinarritutako zerbitzu seguruei buruzko informazioa ematen da, abusu- eta esplotazio-egoerak prebenitzen saiatzeko, erabakiak modu askean eta informatuan hartzeko behar duten informazio guztia izan dezaten ahalbidetuz”.

2020an bakarrik 2 milioi desplazatu erregistratu ziren Mali-Niger-Burkina Faso triangeluan

Segurtasun-baldintzak dira tokian bertan aurre egin beharreko erronka nagusietako bat, esplotazio- eta abusu-egoerak babestearekin eta prebenitzearekin batera. “Migratzaileen diru-sarrerak sortzen dituzten ekintzen marjina oso mugatua da askotan, eta arrisku handia izan daiteke haien osotasunerako; pentsa dezagun, adibidez, salerosketako, lan-esplotazioko eta sexu-esplotazioko sareen biktima diren emakume eta neskatilengan”, adierazi du Hernández Roldanek.

Izan ere, errealitatean asko hitz egiten da pertsona migratzaileen etorreraz, baina oso gutxi bidaia luzeaz, ziurgabetasunez betea eta, oro har, baliabide oso mugatuekin. “Denbora horretan, osasun-arazoei egin behar diete aurre, maite dituztenekin komunikaziorik ez izateari, eta migrazio-proiektuekin jarraitzeko dituzten eskubideei eta aukerei buruzko informazio seguru eta fidagarriari”, azaldu du Espainiako Gurutze Gorriko Afrikarako Unitateko arduradunak. Haren esanetan, nahiz eta ibilbideak, jatorri-puntuak eta erronkak duela hamarkada batzuetakoetatik desberdinak izan, pertsonek beren bizi-baldintzak hobetzeko eta garapenerako eta etorkizunerako aukerak izateko dituzten premiak eta nahia ez dira aldatu, eta beren familiak ez dira aldatu.

Panama-Darién: migrazio-krisi ezezagunena

Bizimodu hobe baten irrika hori ere ahaztutako beste krisi handi baten abiapuntua da. Kolonbia eta Panama arteko mugan Darieneko Tapoia dago, sarbide zaila duen oihan-eremua, migrazio-bide arriskutsu bihurtua. Ehunka pertsona ibiltzen dira egunero Ipar Amerikako herrialdeetarako bidean. Gainera, profil nagusia bakarrik bidaiatzen duten gizon gazteak badira ere, gero eta gehiago adingabeekin eta beste senide batzuekin batera bidaiatzen dute.

Panamako Migrazio Zerbitzuaren datu ofizialen arabera, 2022ko azarora arte 227.987 pertsona ospitaleratu ziren, % 16 haurrak eta nerabeak. Haiti eta Venezuela dira, alde handiarekin, Darien ibaia zeharkatzen duten migratzaile gehienen jatorrizko bi herrialdeak; azken horren nazionalen kopuruak nabarmen egin zuen gora 2022ko martxoan, eta hilabete gutxi batzuk baino ez ziren nagusi bihurtu.
 

"Emakumeek, gizonek eta haurrek ez dute oinarrizko zerbitzurik"

Isabel Sidro Espainiako Gurutze Gorriako Amerikako Unitateko arduradunak azaldu duenez, “indarkeria — sexuala eta generokoa — eta senideen galera edo banantzea dira migratzaileek Darienetik egiten duten bidaian izaten dituzten arrisku nagusietako bi. Emakume, gizon eta haur horiek ez dute oinarrizko zerbitzurik jasotzen, oso bizi-baldintza eskasetan eta bizigarritasun-egoeran baitaude, osasun fisiko eta mentaleko arazoak baitituzte, eta egoera ahulean baitaude. Sidrok faktore meteorologikoari ere erreparatzen dio: esfortzu fisikoaz eta higadura emozionalaz gain, migratzaileek ere aurre egin behar diete beroaren eta hezetasunaren inpaktuei”.

Espainiako Gurutze Gorriak 40 urte baino gehiago daramatza unean-unean Panamako Gurutze Gorriarekin elkarlanean; duela gutxi, adibidez, gizarte-bazterketa eta laguntza ekonomikoa jasateko arriskuan dauden haurren errendimendu akademikoa hobetzera bideratutako eskola-proiektu arrakastatsu batekin. Hain zuzen ere, Espainiako Gurutze Gorriak duen erronka nagusia da Panamako Gurutze Gorriari laguntza ematen jarraitzea, Darieneko Tapoiko migratzaileei arreta humanitarioa emateko ahaleginetan. Lursailean egiten duten lana funtsezkoa da guztientzat, eta honako zerbitzu hauek barne hartzen ditu: ur-, saneamendu- eta higiene-zerbitzuak (espazio komunak garbitzetik eta egokitzetik hasi eta ur segurua ekoiztera edo higiene pertsonaleko eta hilerokoko kitak banatzeraino); baina baita babes-, genero- eta inklusio-zerbitzuak ere (laguntza psikologikoa barne); senideekiko harremana berrezartzea eta bilaketa-laguntza; eta osasun-zerbitzuak (lehen sorospenak eta lehen mailako arreta, ama-haurren osasuna).
 

Haiti: ezegonkortasun handia maila guztietan

Haitik 2010. urtean jasan zuen lurrikara handiak eta 2020ko uztaileko magnizidioak mundua Karibeko nazio horri arreta handiz begiratzea ahalbidetu zuten arren, herrialdeak bizi duen krisi handia — kontinente amerikarreko pobreena eta giza garapenaren indize txikiena duen 10etako bat, Nazio Batuen Erakundeak berriki egindako txosten baten arabera — mendebalderako ahaztuenetakoa da oraintxe bertan. Hasina Ahmed Espainiako Gurutze Gorriak Haitin duen ordezkaritzaren arduradunaren hitzetan, “egungo egoera ezegonkortasun handikoa da maila guztietan, eta horrek egunerokotasun konplexua dakar, eszenatokia oso aldakorra baita eta minutu gutxi barru alda baitaiteke”.

Bi urte baino gehiago hauteskunderik egin gabe egon ondoren, Haitik bizi duen krisi politiko irekiari, segurtasun gabezia handia dela eta, beste krisi batzuk gehitu zaizkio, hala nola erregaiarena, mobilizazioak eragin eta herrialdea bi hilabetez blokeatu zuena (2022ko abuztua eta iraila), eta horrek eragina izan zuen Edateko Uraren eta Saneamenduaren Zuzendaritza Nazionalak ura edateko ur bihurtzeko ahalmena galdu zuen arte. Eta horren ondorioz, kolera-agerraldi bat dekretatu da, 2018tik desagerrarazitako gaixotasun bat. Aurreko guztiari gehitu behar zaizkio pertsonen joan-etorriak, hiriburuaren segurtasunak okerrera egin duelako, inflazioa urtero % 48 igo delako 2022an, eta mehatxu naturalak izateko etengabeko arriskua dagoelako. Horren ondorioz, “egoera humanitario bat sortu da, elikadura-segurtasunik ezak, malnutrizioak eta oinarrizko zerbitzuak eskuratzeko zailtasun handiak dituena”, Ahmedek azaldu duenez.

Haiti Amerikako herrialderik pobreena da

Hala baieztatzen dute Platform KPI Globalaren azken datuek, biztanleen % 47,6 (4,7 milioi pertsona inguru) elikadura-segurtasun falta akutuaren maila altuetan kokatzen baitituzte, eta horietatik 19.000 inguruk, gainera, elikadura-segurtasun ezaren muturreko modu bat pairatzen dute. Egoera kritiko horretan, funtsezkoa da Espainiako Gurutze Gorriak Haitin duen esperientzia, 2004tik ordezkaritza iraunkorra baitu. Erakundeak azken bi hamarkadetan egindako ekintzen zerrendan, Ur, Saneamendu eta Higiene proiektuetatik hasi eta larrialdien aurreko prestakuntza eta erantzunetara arte sartzen dira, hala nola 2010eko lurrikara, 2021eko abuztukoa edo Matthew urakana, 2016ko urrian.

“Azken urteotan, lana ur-hornidurako ekintzetan oinarritu da, eta, 2022an, Espainiako Gurutze Gorriak Haitin duen ordezkaritzak pobrezia murrizten laguntzeko ekintzak inplementatu ditu, hego-ekialdeko bizimoldeei lagunduz”, Ahmedek zehazten duenez. Halaber, laguntza humanitarioa eman zaie Port-au-Princera joan direnei, hainbat komunitatek hondamendi naturalen aurrean hiriburuan duten erresilientzia handitzeko proiektu bat ezarri da, eta hondamendien aurrean uretan premiazko erantzuna emateko ekipoen autonomia lortzea bilatzen duen proiektu bat hasi da, baita komunitateen eraketa ere, ura etxez etxe edangarri bihurtzeko.

Aurrerapauso handiak dira Ahmedek eta bere taldeak Haitin etorkizun hobea izateko itxaropena gal ez dezaten, baina ohartarazi du: “Beharrezkoa da Haitiko herriari eta erakundeei laguntzeko finantzazioa izaten jarraitzea, haien egoera hobetzeko. Une honetan, Haitik esku-hartze handia behar du laguntza humanitarioaren arloan; izan ere, aurrekaririk gabeko krisi humanitario baten aurrean gaude, eta beharrezkoa da joera hori iraultzea edo, gutxienez, aldatzea”.